ابزاری که در گذشته دور به قصد حرکت دادن اجسام خیلی سنگین ساخته شد جرثقیل نام دارد که برای بار اول در کشور مصر باستان برای جابجایی سنگ های خیلی سنگین برای ساختن اهرام ثلاثه استفاده شد. این جرثقیل ها تشکیل شده بود از قرقره و طناب و قلاب که به شکل مرکب یا ساده با نیروی یدی انسان و یا با به کار گرفتن حیوانات، وسایل سنگین را جابجا می کردند. بعد از آن جرثقیل برای حفر چاه و کار در ساختمان سازی مورد استفاده بود.
یکی از عوامل خیلی مهم در نگهداری انواع جرثقیل صنعتی و جلوگیری از توقف کار جرثقیل، در دسترس بودن قطعات یدکی جرثقیل ها می باشد.
مهمترین تاثیر قطعات یدکی جرثقیل جلوگیری از توقف در خط تولید و عملیات جا به جایی و بلند کردن اجسام در کارخانجات می باشد. زیرا در برخی موارد توقف فرآیند کار جرثقیل تاثیر مستقیم بر روی فرآیند تولید محصول مشتریان دارد که این توقف می تواند خسارت های مالی و بعضی موارد جانی را به مشتریان تحمیل کند.
کاربران جرثقیل باید همواره آگاه باشند که برخی از قطعات جرثقیل مصرفی و برخی به دلایل مختلف مانند شرایط محیط کار و نحوه کارکرد اپراتورها معیوب می شوند و نیازمند تعویض به موقع می باشند.
توجه داشته باشید که همواره تعویض به موقع قطعات جرثقیل عاملی بسیار مهم در ایمنی و جلوگیری از خسارت های بیشتر می باشد.
در صورت بروز حادثه و خرابی جرثقیل اولین چیزی که به ذهن اپراتور دستگاه می رسد، تعمیر و یا تعویض قطعات جرثقیل می باشد. اکثر کسانی که در خط تولید کارخانه، مدام از جرثقیل خود استفاده می کنند معمولاً قطعات یدکی جرثقیل را در انبار خود نگهداری می کنند که در هنگام بروز مشکل سریعاً خرابی را رفع نمایند.
قطعات یدکی جرثقیل سقفی به گروه‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. برخی از این قطعات مصرفی هستند و پس از گذشت مدت زمان معینی نیاز به تعویض دارند. همچنین، برخی از تجهیزات جرثقیل سقفی که به ندرت خراب می‌شوند، گاهی نیاز به تعویض دارند؛ به عنوان مثال، موتور و گیربکس و..
در زیر، برخی از قطعات اساسی جرثقیل به شرح ذیل آمده است:
الکتروموتور
موتور و گیربکس تجهیزات ضروری در جرثقیل سقفی می باشند. موتور و گیربکس وظیفه به حرکت درآوردن چرخ‌ها برای حرکت جرثقیل در طول و عرض سالن را بر عهده دارند. تعداد و قدرت گیربکس موتور در طراحی و ساخت جرثقیل با توجه به ظرفیت بار و دهانه مورد نیاز جرثقیل تعیین میشود.
موتور الکتریکی یا الکتروموتور یا دینام نوعی ماشین است که انرژی الکتریکی را به حرکت مکانیکی تبدیل میکند. ایده کلی بر این استوار است که وقتی یک فلز هادی تحت جریان الکتریسیته، در یک میدان مغناطیسی قرار میگیرد، نیرویی توسط میدان مغناطیسی بر آن هادی که حامل جریان برق است، وارد میشود. اکثر موتورهای الکتریکی دوار هستند، اما موتورهای خطی نیز وجود دارند.
در جرثقیل سقفی برخی از موتور های بالابرها بصورت روتور مخروطی می باشند که در این نوع موتورها ترمزهای آنها بصورت میکانیکی بوده و در زمان استارت موتور، روتور در داخل پوسته جای گرفته و لنت ترمز از انتهای روتور که به پوسته انتهایی موتور (در کاسه عقب موتور) اصطکاک ایجاد کرده بود را آزاد کرده و موتور شروع به گردش میکند. و در برخی از موتورهای جرثقیل روتورها بصورت استوانه ای بوده که در این نوع موتورها ترمزهای جرثقیل ها بصورت مگنت الکتریکی می باشند که در زمان استارت موتور همزمان با آن برق مگنت نیز فعال گردیده و درگیری لنت با صفحه مجاور را آزاد کرده و موتور شروع به گردش می نماید.
گیربکس
گیربکس در زبان فارسی به معنی جعبه دنده است. این تجهیز بعد از موتور یا در مسیر تجهیزات صنعتی قرار می‌گیرند و با مکانیسم داخل گیربکس می‌توان گشتاور مورد نیاز دستگاه را با کم و زیاد نمودن نسبت چرخ دنده‌ها به یکدیگر، بدست آورد. بنابراین گیربکس ماشینی است که اولاً برای انتقال نیروی مکانیکی از منبع مولد نیرو به مصرف‌کننده و در درجه دوم برای برآوردن گشتاور و سرعت چرخش مورد نیاز مصرف‌کننده استفاده میشود به این صورت که موتور همیشه با یک سرعت و گشتاور می‌چرخد و گیربکس وظیفه دارد بر اساس نیاز، نیروی خروجی و سرعت را تغییر دهد. پس جعبه دنده در واقع یک واسطه بین منبع انرژی و مصرف‌کننده انرژی است که انعطاف‌پذیری را بین منبع انرژی و مصرف‌کننده انرژی برقرار میکند.
درام
به طور کلی نقش درام دریافت نیرو از گیربکس و انتقال آن به سیم بکسل و قلاب جرثقیل سقفی جهت بلند کردن وجابجایی بار میباشد. درام ها به دو دسته ی درام های ساده و درام های چند لایه تقسیم بندی می شوند.
درام ساده
که کلا یک دور سیم بکسل بر روی آن ها پیچیده می شود .
درام چند لایه
در این درام ها لایه ی اول سیم بکسل به شکل یک مارپیچ همانند درام ساده پیچیده می شود و پس از آن که سیم بکسل به کناره ی انتهایی درام رسید ، لایه دوم در جهت مخالف لایه اول و با قرار گرفتن در گودی های ایجاد شده بین دورهای لایه اول ، پیچیده می شود .
حال برای این که سیم بکسل نیروی درام را به طور صحیح انتقال دهد باید به موارد زیر توجه نمود :
انتهای سیم بکسل را باید به گونه ای به درام متصل کرد تا تحمل نیروی وارده را داشته باشد .
هنگام پیچیدن سیم بکسل بر روی درام باید سیم بکسل را تحت فشار و کشش قرار داد تا از پرش سیم بکسل از یک شیار به شیار دیگر جلوگیری کرد .
باید به عرض شیارهای درام نسبت به قطر سیم بکسل نیز توجه نمود تا از خارج شدن سیم بکسل از شیار جلوگیری شود.
قلاب
قلاب جرثقیل وسیله ای رایج برای گرفتن و بلند کردن بار است که توسط بالابر یا جرثقیل استفاده می شود. قلاب های جرثقیل معمولاً به قفل ایمنی مجهز هستند که از زنجیر یا سیم بکسل درمحل مناسب قلاب جرثقیل قرارمی گیرند. و از ایمنی قلاب جرثقیل اطمینان حاصل می شود. قلاب بالابر سقفی با یک یا چند قرقره داخلی، می تواند نیروی بالابری را تقویت کند، قلاب جرثقیل پارامتری مهم به نام NR دارد که در جداول استانداردی با نام HOOK NR از آن یاد می شود NR در قلاب جرثقیل سقفی به صورت RSN درج شده است.
در جرثقیل های سقفی و دروازه ای یکی از اجزاء مهم، قلاب می باشد که با طراحی های مختلف ساخته می شوند.
سیم بکسل از یک سوی قرقره قلاب وارد و از سوی دیگر قرقره قلاب خارج شده و بر روی بدنه بالابر بوسیله گوه که بروی آن طراحی و نصب شده است متصل می شود. دربرخی از قلاب ها که نسبت به تناژها با یکدیگر متفاوت هستند به طور مثال ( 4 به 1 یا 6 به 1 یا 2 به 8 )که از آنها برای جرثقیل های سنگین استفاده می شود جدا از این که بر تعداد قرقره های روی قلاب اضافه می گردد بر روی بدنه جرثقیل ها نیز قرقره هایی جهت رفت و برگشت سیم بکسل قرار میگیرد که با این عمل یعنی اضافه کردن سیم بکسل از یک لایه به چند لایه می توان توان بار برداری جرثقیل ها را بهبود بخشید.
مجموعه ترولی
ترولی جرثقیل تشکیل شده از چهارچرخ و متعلقات نگهدارنده آن می باشد که حرکت جرثقیل را در جهت چپ و راست انجام می دهد.
این دستگاه می تواند به صورت دستی، زنجیری و یا برقی و همچنین تک سرعته و دوسرعته طراحی شود.
برای جرثقیل های سقفی آویز هم از این انواع ترولی استفاده می شود.
ظرفیت ترولی به تناسب ظرفیت بالابر و یا باری که بر روی آن قرار می گیرد طراحی می شود.
تابلو برق
تابلو برق مثل قلب و جریان برق رسانی مثل رگ برای جرثقیل حیاتی و مهم هستند. پس تابلو برق جرثقیل سقفی می تواند پر اهمیت ترین قسمت جرثقیل نامگذاری شود، البته تابلو برق شامل مجموعه ای از قطعات برقی جرثقیل و تجهیزات ضد انفجار جرثقیل میباشد که سیستم الکتریکی جرثقیل را داخل یک محفظه از جنس فلز مثل یک جعبه نگهداری میکند و برق را به کلیه نقاط الکتریکی هدایت می کند. تابلو برق جرثقیل معمولا توسط یک برقکار با تجربه و حرفه ای ساخته می شود زیرا خیلی حساس و پیچیده است و تنها توسط افراد حرفه ای در عرصه ی الکترونیک صنعتی قابل تولید است. معمولا جرثقیل ها حاوی تابلو برق سه فاز صنعتی می‌باشند.
تابلو برق جرثقیل بر اساس نوع عملکرد در فضا های گوناگون نصب و مورد بهره برداری قرار داده می شوند. یکی از موارد اصلی کاربرد تابلو برق در هدایت و کنترل کابل های برق جرثقیل است. تابلو برق ها وظیفه کنترل و حفاظت موتور های AC را انجام می‌دهند.
این تابلوها اغلب شامل درایوها، مدارهای فرمان کنتاکتوری و مدارهای اندازه گیری موتورمی‌باشند. این قطعات وابسته به نوع عملکرد تابلو برق جرثقیل می تواند بسیار متفاوت باشند. استفاده از تابلوهای برق در مکان های صنعتی و سوله ها به دلیل ایمنی بالا می تواند از بروز حوادث متفاوت نیز جلوگیری کند. تابلوهای برق را می توان با PLC برای حالت کار اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک مجهز کرد.
در هر جرثقیل به طور معمول دو تابلو برق وجود دارد که یکی مربوط به بالابر و دیگری مربوط به پل می باشد که برای هدایت و راه اندازی جرثقیل مورد استفاده قرار می گیرند. جهت فرمان دادن به تابلو برق و هدایت جرثقیل از کلید فرمان که به صورت آویز از جرثقیل می باشد می توان استفاده نمود. همچنین می توان از ریموت کنترل یا کنترل رادیویی که به صورت بی سیم می باشد نیز استفاده نمود.
کوپلینگ
کوپلینگ ابزاری است که شفت خروجی موتور را به شفت ورودی گیربکس اتصال می دهد و کارش منتقل کردن نیرو از موتور به گیربکس است. در جرثقیل ها و یا هر جای دیگری که لازم است نیرو منتقل شود یا قسمت های مکانیکی مثل موتورگیربکس اتصالی بینشان بوجود آید از کوپلینگ استفاده می شود.کوپلینگ ها مدل های متفاوت دارندکه با نظر به مدل بالابرو برندهای متفاوت نوع و صورت آن تغییر می کند. از دیگر کار کوپلینگ جلوگیری از ضربه زدن به زمان چرخش موتور به شفت گیربکس در جرثقیل است.
سیم بکسل
طناب فولادی یا سیم بُکسِل (Wire Rope) نوعی طناب است که از الیاف فولاد ساخته میشود و مجموعه‌ای از سیم، لایه سیم و مغزی است. الیاف فولادی به صورت مارپیچ به هم تابیده شده و یک طناب را تشکیل می‌دهند، تعدادی طناب نیز به‌طور مارپیچ به همراه یکدیگر به دور یک مغزی تابیده شده و تشکیل طناب قطورتری را می‌دهند که اصطلاحا در فارسی بازار و صنعت کشور ما به آن سیم بکسل می گویند. سیم بکسل وظیفه مهار، کنترل و نگهداری بار را بر عهده دارد.
کنتاکتور
کنتاکتور مناسب انواع تابلو برق برای بالابر و جرثقیل برای کنترل بارهای مختلف الکتریکی من جمله الکترو موتورها، بانک های خازنی ، مدارات روشنایی، گرم کن های الکتریکی و سایر تجهیزات الکتریکی. کنتاکتور از سه بخش اصلی تیغه، بویین، محفظه frame، عایقی و (رله حرارتی که جز اجزای اصلی خود کنتاکتور محسوب نمی شود) تشکیل شده است. کنترل بار حفاظت کننده در برابر اختلالات جریان برق صنعتی است.
ترمز جرثقیل
این قطعه یک قسمت مکانیکی الکتریکی است که قسمت های متحرک دستگاه را قطع کرده و یا بین میبرد. این قطعه را ترمز مینامند. موارد تشکیل این قطعه: قاب، ترمز، دستگاه کنترل کننده. بعضی ترمزها به صورت اتوماتیک تنظیم و مجهز می شوند.
ترمزهای استفاده شده جرثقیل ها (طولی/عرضی/قلاب) بایستی برای توقف در محل مورد نظر دارای ترمز باشند. ترمزها به دو صورت الکتریکی و مکانیکی هستند. در ترمزهای الکتریکی لنت به وسیله سیم پیچ مگنتی از صفحه جدا شده و حرکت را می سازد و در زمان بی برقی به وسیله فترهایی بر روی صفحه چسبیده و ترمز میگیرد. در ترمزهای مکانیکی (مخروطی) لنت در داخل کاسه مخروطی شکل چسبیده و با شروع حرکت موتور با نیروی گریز از مرکز و لنت از کاسه جدا شده و حرکت را میسر میسازد.
ترمز جرثقیل ایمنی کار را تامین می کند. در بالابرها ترمز میتواند کالا و بارهایی که در حال انتقال هست را در هر ارتفاع و حجمی متوقف کند و یا کنترل کند. ترمزها میتوانند سرعت را کم کنند یا به طور کلی سرعت را صفر کرده و حرکت متوقف شود. این قطعه برای این کار به انرژی های جنبشی و پتانسیلی نیاز دارد که در طول مراحل کار این انرژی ها رو دریافت می کند و به صورت حرارتی از آن استفاده می کند.
لنت ترمز جرثقیل
لنت ترمز بخش کوچک ولی تاثیر گذار در سیستم جرثقیل است. کیفیت لنت ترمز جرثقیل به لحاظ امنیت در محیط کارگاه بسیار با اهمیت می باشد. از این رو باید در تعویض قطعات یدکی جرثقیل سقفی مخصوصاً لنت ترمز توجه ای ویژه داشت. استفاده از قطعات یدکی اصلی جرثقیل بهترین گزینه برای تعمیرات می باشد.
کمربند
یکی از اجزا مهم و پرکار جرثقیل ها، کمربند یا Rope Guide می باشد که در هنگام حرکت بالابری و پایین آوردن قطعه به طور منظم بر روی درام حرکت می کند.کمربند جرثقیل باعث می گردد سیم بکسل ها به طور منظم و مستقیم بر روی شیارهای درام و در محل خود قرار می گیرد.
باربرداری نامناسب و یا ضربات شدید دینامیکی باعث شکسته شدن کمربند راهنما می شود. که باعث آسیب به بدنه بالابر نیز می گردد.
شکسته شدن کمربندها، عملا حرکت بالابری و در نتیجه کارکرد جرثقیل ها را مختل می کند. لذا عملیات تعویض این کمربند ها می بایست در اسرع وقت انجام گردد.
باتوجه به کاربرد زیاد کمربند جرثقیل و تاثیر آن در حفظ و نگه داری سیم بکسل جرثقیل می بایست؛ همواره از سلامت کمربند جرثقیل مطمئن شده و آن را بررسی نمود. در بیشتر مواقع عملکرد لیمیت سوئیچ بالا و پایین جرثقیل به وسیله کمربند تنظیم می گردد که مانع از برخورد بار به زمین و همچنین بالابر می شود.
راهنما زنجیر جرثقیل
یکی از قطعات مهم و پرکاربرد، راهنمای زنجیر جرثقیل است که عملکردی مانند کمربند را دارد با این تفاوت که راهنمای زنجیر بالابر روی دونه های زنجیر جرثقیل متمرکز می شود و حرکت زنجیر را هدایت می کند و در هنگام بالا یا پایین آوردن زنجیر به صورت منظم زنجیر هایی که از قلاب جرثقیل عبور می کنند بر روی آن قرار می گیرند . باربرداری با زاویه نامناسب و یا ضربات شدید دینامیکی باعث شکسته شدن دونه گیر جرثقیل می شود. این مورد باعث آسیب به بدنه بالابر هم می شود . شکسته شدن راهنما زنجیر ، عملا حرکت بالابری و در نتیجه کارکرد جرثقیل ها را مختل می کند . بنابراین عملیات تعویض راهنمای زنجیر جرثقیل در صورت خرابی می بایست در اسرع وقت انجام شود .
شفت اصلی
شفت اصلی در جرثقیل‌ها به عنوان مرکزی‌ترین قطعه حرکتی محسوب میشود که وظیفه انتقال قدرت و حرکت از موتور به سایر اجزای جرثقیل را دارد. این شفت با داشتن دندانه‌ها و مته‌های مناسب، تأمین کننده انتقال قدرت به مکانیسم‌های دیگر جرثقیل میباشد.
ویل بلاک
ویل بلاک (Wheel Block) یکی از اجزای سیستم‌های جرثقیل است که برای جابجایی بارها در صنایع مختلف استفاده میشود. این دستگاه شامل یک چرخ و یک بلوک که بر روی آن قرار دارد و این بلوک به بار مورد نظر متصل میشود.
ویل بلاک‌ها معمولاً بر روی ریل‌هایی حرکت میکنند و به وسیله ی مکانیزم‌های مختلفی مانند موتورها، توانبخش‌ها و دیگر تجهیزات مکانیکی حرکت می‌یابند. این ابزارها به ترازوها یا قسمت‌هایی از دستگاه‌های جرثقیل متصل می‌شوند و کمک میکنند تا بار به سادگی و با دقت از یک مکان به مکان دیگر منتقل شود.
در ساخت جرثقیل های زینان از بهترین و با کیفیت ترین قطعات استفاده شده است و همین امر موجب رضایت مشتریان گرامی طی سالها فعالیت و تولید این شرکت شده است.
قلاب جرثقیل سقفی نیم تن